KIẾN TRÚC GOTHIC
Vàng Son Một Thuở

Là một trong những nền kiến trúc có bề dày lịch sử lâu đời trên thế giới, kiến trúc Gothic đã luôn thu hút bao ánh mắt trầm trồ ngưỡng mộ của thưởng khách. Nổi bật với các công trình mang dáng vẻ trang nghiêm, uy nghi, và tráng lệ của mái vòm cao vời vợi cùng những bức tiểu họa giàu tính ẩn dụ trên nền cửa sổ lấp lánh bao sắc màu, kiến trúc Gothic xứng đáng là một biểu tượng trường tồn về sự sáng tạo mãnh liệt và bức phá của những nghệ nhân đương thời.

K

Như các trường phái kiến trúc khác, khởi nguồn của kiến trúc Gothic chính là sự đoạn tuyệt với trường phái Roman có phần đơn điệu. Tình hình kinh tế chính trị ổn định trong thời kỳ này, đặc biệt là nhờ sự phát triển mạnh mẽ của Thiên Chúa Giáo, đã tạo tiền đề cho các nhà thờ, giáo đường, và cung điện Gothic phát triển mạnh mẽ như là một tuyên ngôn sáng tạo đầy mạnh mẽ. Từ đất Pháp, trường phái Gothic nhanh chóng lan rộng khắp châu Âu, và đã trở thành một trong những phong cách kiến trúc có ảnh hưởng nhất trong suốt thời kỳ Tiền Phục Hưng. Đến ngày nay, những công trình Gothic ở các quốc gia như Anh, Pháp, Đức, Ý vẫn bảo tồn được toàn vẹn nét vẻ lộng lẫy của mình bất chấp sự bào mòn tàn nhẫn của thời gian.

Từ đất Pháp, trường phái Gothic nhanh chóng lan rộng khắp châu Âu, và đã trở thành một trong những phong cách kiến trúc có ảnh hưởng nhất trong suốt thời kỳ Tiền Phục Hưng.

Dù mọi công trình gothic đều sở hữu những nét đặc trưng không lẫn vào đâu được, kiến trúc Gothic vẫn có những đặc điểm phổ quát trong suốt thời kỳ. Đặc điểm đầu tiên chính là cấu trúc phân tầng của công trình. Ngoại diện các công trình Gothic được chia làm ba phần rõ rệt: cửa chính của thánh đường uy nghi, hùng dũng; trên đó là cửa sổ chính lộng lẫy được chạm khác tinh xảo; cuối cùng là hành lang và hai tháp chuông. Ngoài ra, các công trình đều sở hữu một chiều cao đồ sộ tưởng chừng chạm đến thiên đàng, khiến bao du khách phải ngỡ ngàng khi vừa bước vào hiên.

Về thiết kế, kiến trúc Gothic nổi bật với các cuộn nhọn. Lấy cảm hứng từ kiến trúc Hồi Giáo vùng Iberia lúc đương thời, những cuộn nhôn với thiết kế táo bạo này, ngoài việc kiến tạo nên nét thẩm mỹ đặc trưng của các thánh đường, còn có thể hỗ trợ lực cho các trụ cột kiến trúc, giúp các công trình đạt được chiều cao đáng ngưỡng mộ. Ngoài ra, đặc biệt hơn hết chính là cấu trúc mái các thánh đường. Nhờ khả năng trợ lực từ các cuộn nhọn, mái vòm của các thánh đường có thể tự do uốn cong theo tùy ý các kiến trúc sư, kiến tạo nên những mảng không gian đa chiều đầy mê hoặc. Cuối cùng, một trong những điểm sáng lớn nhất của các công trình Gothic chính là hệ thống trụ bay bao gồm những trụ nhỏ trợ lực cho tường chính bằng các cầu đá . Nhờ vào những trụ bay vững chắc này, các thánh đường Gothic có thể xây dựng những bức tường thon gọn, thanh mảnh, và thanh thoát hơn so với thời kỳ Roman, và có thể lắp đặt những tấm cửa sổ khổng lồ.

Tất cả những bước nhảy vọt về thiết kế và cấu trúc đã làm tiền đề cho đặc điểm nổi bật nhất của những công trình Gothic: những ô cửa sổ kính màu tuyệt sắc. Dẫu trong thời kỳ Roman đã xuất hiện loại cửa sổ này, thời kỳ Gothic đã đưa những bức tiểu họa độc đáo này lên một tầng cao nghệ thuật mới. Lấp lánh tựa cầu vồng đa sắc, những khung cửa sổ này miêu tả các hoạt cảnh hay điển tích trong Kinh Thánh bằng những nét vẽ đặc trưng không lẫn vào đâu. Đặc biệt, khi mặt trời dần nhường chỗ cho màn đêm, những tia sáng cuối cùng trong ngày chiếu rọi qua mặt kính cửa sổ sẽ in bóng lên nền đá cổ kính nơi thánh đường, vẽ nên một bức họa lộng lẫy buổi chiều hôm.

Phong trào kiến trúc Gothic bắt nguồn từ Tu viện trưởng Suger tại Pháp. Với niềm tin mãnh liệt là nghệ thuật là món quà quý giá được Tạo hóa ban tặng cho nhân loại, ông đã dày công nghiên cứu, thiết kế, và xây dựng nên Nhà thờ Saint-Denis, vốn được các nhà nghiên cứu hiện  đại xem như là công trình kiến trúc Gothic đầu tiên trên thế giới. Những yếu tố thiết kế sơ khai của ông đã được các kiến trúc sư đương thời phát triển và sáng tạo thêm trong các công trình lừng lẫy như Nhà thờ Đức bà Paris, Nhà thờ Chartres, cùng nhiều kiến trúc khác.

Tại xứ Anh, kiến trúc Gothic được thể hiện rõ nét nhất qua Nhà thờ Chính tòa Canterbury và Tu viện Westminster. Phong cách kiến trúc Gothic nơi đây có phần khác lạ và cải biên so với phong cách lục địa, với những họa tiết trang trí hoa lá đọc đáo, mang đến nét duyên dáng cho công trình. Ngoài ra, tại Tu viện York, những họa tiết lá cây sinh động này đã thổi một luồng sinh khí mới đến mái vòm rộng lớn của kiến trúc.

Ngoài những công trình tôn giáo như nhà thờ, tu viện, phong trào kiến trúc Gothic cũng đã ảnh hưởng sâu rộng đến kiến trúc công cộng cũng như là lâu đài. Điều thú vị là ngoài mục đích phô diễn nghệ thuật và quốc phòng, những tòa công trình này còn đóng vai trò quan trọng trong việc trấn áp tinh thần của những cư dân địa phương. Sau khi chinh phạt xứ Wales, vua Edward đệ Nhất của Anh Quốc đã cho xây hàng loạt lâu đài Gothic quanh vùng biên giới để áp chế quân nổi loạn. Nhà vua Jaume xứ Majorca đã ra lệnh xây lâu đài Bellver sừng sững ngay khi tái chiếm được vùng Đảo Balearic. Ở Trung Âu, các hiệp sỹ Teuton đã nhanh chóng xây dựng một pháo đài tại Mallbork, Ba Lan, ngay khi khuất phục được quân thù.

Cho đến nay, âm hưởng của kiến trúc Gothic vẫn còn mãnh liệt. Một số kiến trúc sư hiện nay đã dung hòa thiết kế Gothic cổ điển với những chất liệu và kỹ thuật hiện đại để kiến tạo nên những tuyệt tác đầy táo bạo nhưng vẫn đậm nết hoài niệm, ví dụ như công trình trùng tu Viện bảo tàng Hof van Busleyden của công ty kiến trúc dmvA Architects tại Bỉ, Nhà hát Ptuj của công ty kiến trúc Enota tại Slovenia, v..v..

Các công trình Gothic không chỉ là những tòa nhà vô tri vô giác, mà chúng là những nhân chứng lịch sử của một thời kỳ, và là một phần không thể tách biệt của cảnh quan các thành phố của châu Âu. Vì lẽ ấy, những nơi này luôn được cư dân cùng các tổ chức địa phương giữ gìn, bảo tồn, và trùng tu nhằm lưu truyền đến thế hệ mai sau những tinh hoa của một thời kỳ kiến trúc đặc sắc và trường tồn với năm tháng.